Veel mensen denken dat mindfulness gaat over ‘even een momentje zen zijn’. Maar dat ligt net een beetje anders. En dat is goed nieuws voor altijd drukke ouders met opvoedstress.
Als ik het in twee woorden zou moeten samenvatten, dan gaat mindfulness niet zozeer over ‘zen zijn’ als wel over ‘zo zijn’.
En daar bedoel ik mee dat je vriendelijk onder ogen ziet hoe het nu is. Hoe het is met jezelf, met je kind, met je leven, en met de situatie waar jij je op dit moment in bevindt.
Soms zie je dat het kalm is, soms emotioneel, soms hectisch, soms gewoon niet ok, en soms in-en-in-gelukkig.
Hoe je je ook voelt, en wat er ook in en om je heen gebeurt, er is altijd dat gedeelte van je geest die het ‘zo zijn’ kan observeren. Zonder er in meegezogen te worden.
‘Ja. Zo is het nu’ kunnen we tegen onszelf zeggen.
We erkennen en accepteren dan de realiteit van dit moment.
Maar in dat erkennen zit de paradox van de menselijke geest, en het wonder van ons bewustzijn. Een paradox en een wonder waar ik me nog dagelijks het hoofd over breek, en die tegelijkertijd de toegang geven aan ongekende vrijheid.
En hoewel ik het nog niet helemaal heb uitgedoktert, neem ik je graag mee op mijn ontdekkingstocht in dit (lange) artikel.
De aard van ons bewustzijn
Laten we beginnen bij onszelf bekijken.
Wij mensen kunnen onszelf bezig zien. We kunnen kijken naar wat er binnen in ons gebeurt, we kunnen zien wat er om ons heen gebeurt, en we kunnen ook nog eens kijken naar wat er bij anderen gebeurt.
Maar er is iets bijzonders aan dat kijken. We kunnen ook het kijken zelf observeren. Bewust zijn van wat je aandacht heeft. En dan valt er iets anders op.
Er zijn subtiele verschillen tussen kijken, zien, observeren, opmerken, bewustzijn en aandacht.
Er is iets aan dat bewustzijn dat mij de grootst mogelijke vrijheid geeft.
Is het jou al eens opgevallen dat sec observeren zelf geen inhoud heeft? Geen oordeel? Geen verwachting? Geen weet van verleden of heden? Geen afkeer of voorkeur? Alleen bewustzijn in actie?
Want alles dat wordt gezien, is per definitie niet het zien zelf. Wat in je blikveld zit, kan niet het bewustzijn zelf zijn.
En deze paradox is de poort tot vrijheid.
In ieder geval volgens mindfulness en in het oeroude boeddhisme.
Als je bewust-zijn vrij is van inhoud, en juist de inhoud omvat, is er dus altijd een deel van jou dat niet wordt meegesleept door gebeurtenissen. En iedereen heeft dat!
Het grappige is, dat hoef je niet van mij aan te nemen. Je kunt het zelf onderzoeken.
Het helpt om onderscheid te maken tussen aandacht en bewustzijn.
Aandacht versus bewustzijn.
Je kunt niet kiezen waar jij je precies van bewust bent. Het is nu eenmaal zo. Alsof je naar een schilderij kijkt, en een boom ziet staan. Nou ja, dan zie je dus een boom. Punt.
Maar je kunt wel kiezen om naar dat schilderij te kijken. Je kunt het je aandacht geven.
En aandacht heeft een vorm. Je kunt bijvoorbeeld vriendelijke aandacht hebben, geconcentreerde aandacht, een brede aandacht of aandacht gekleurd door emotie. Een lens als het ware.
Ze zijn niet gelijk, aandacht en bewustzijn. Maar wel nauwe familie. En dat werkt in je voordeel.
Waar jij je bewust van bent is mede afhankelijk van je aandacht. En aandacht kun je richten. Met een beetje oefening.
Hoe vaker je jouw aandacht bewust op iets richt, hoe groter je bewustzijn daarvan wordt. Kijk je langer en vaker naar dat schilderij met die boom, dan valt je meer op. Kijk je meer naar schilderijen, dan ga je meer dingen daaraan zien.
Dit merk je wellicht als je ineens een inzicht hebt. Je was misschien al een tijdje met iets bezig. Iets dat je bewust of onbewust je aandacht gaf. En ineens zie je het. Je begrijpt iets waar je eerder nog niet bewust van was. Die boom. Of iets aan die boom.
Maar hoewel je inzichten niet af kunt dwingen, kun je wel voorwaarden scheppen. Je kunt je bewustzijn vergroten. En dit kun je doen door je aandacht op een bepaalde manier te trainen.
Als je aandacht, dus het kijken zèlf traint, dan kun je het gaan inzetten. Je kunt gaan kiezen hoe lang je ergens je aandacht bij houdt, maar ook de kwaliteit van aandacht, je focus, en de grootste grap van al: je kunt aandacht richten op zichzelf, en zien waar je aandacht naar uit gaat. Opmerkzaamheid noem je dat ook wel.
Mindfulness maakt gebruik van alle vormen aandacht, maar opmerkzaamheid – dat is jouw ticket naar vrijheid.
Aandacht trainen is meters maken. Mediteren dus. Steeds weer je onrustige geest terughalen naar een focus, zodat je brein leert erbij te blijven. Meters maken is iets waar ouders met jonge kinderen weinig tijd voor hebben.
Je aandacht leren richten door te mediteren, is onvermijdelijk als je echt mindfulness een plaats in je leven wil geven en consistent effect wil zien (talloze onderzoeken bevestigen dit).
Maar je kunt al een heel eind komen met opmerkzaamheid oefenen door de dag heen.
Opmerkzaam zijn van waar je aandacht naar uit gaat is instant. Net als het zien van die boom op het schilderij – die zie je nu eenmaal. Daar hoef je niet voor met je ogen te turen of in je vuisten te knijpen.
Opmerkzaamheid en verzet.
Opmerkzaam zijn is keuzeloos.
Je zou je misschien tegen het bestaan van de boom willen verzetten. Je zou kunnen proberen te ontkennen dat je de boom ziet, je ogen dichtdoen en hem proberen te vergeten. Of bewust de boom negeren en ernaast kijken, naar de slapende boer in het hooi. Je kunt je verzetten tegen het bestaan van de boom, of je kunt verlangen om iets anders te zien. Maar wat je ook doet, het is tamelijk zinloos. Het feit blijft dat in deze werkelijkheid jij een boom hebt gezien, en hij is daar op het schilderij.
Wat je met die kennis kunt doen, is een ander verhaal.
Het klinkt absurd, verzetten tegen een boom, maar toch is dit wat we de hele tijd doen. Als ik ‘boom’ vervang door ‘vieze sokken naast de wasmand’ dan begrijp je vast wat ik bedoel.
Ons verzet tegen de werkelijkheid maakt het vaak zo zwaar. Al die lastige emoties die daarbij komen. En daarnaast helpt het niet. Die vieze sokken liggen nog steeds naast de wasmand. Maar nu heb je er wel een piekersessie bij, of een conflict met je partner.
Dit geldt voor kleine dingen zoals vieze sokken, maar ook voor hartverscheurend verlies, of voor aanhoudende ouderschapsstress.
Verzet, ontkenning, vluchten, het helpt allemaal niet echt. Het verdubbelt de ellende alleen maar.
Nou zou je kunnen denken:
OK. Dan plaats ik nu verzet in het hokje ‘fout’ en dan stop ik er gewoon mee.
Maar ja. Dan verzet je je dus tegen het verzet. En dat helpt natuurlijk niet.
En bovendien is het volledig onhaalbaar.
In mijn eigen ervaring, en die van duizenden generaties voor mij, zit er maar één ding op: het onverschrokken aankijken.
Er staat een boom op dat schilderij. Punt. Er liggen vieze sokken naast de mand. Punt. Ik voel hartverscheurend verlies. Punt. Ik voel me al jaren gestresst. Punt. Ik voel mij hier helemaal niet kalm over. Punt. Ik wil dat het ophoudt. Punt. Ik wil zo graag dat iemand het een keertje overneemt. Punt. Ik voel me wanhopig. Punt. Ik weet het niet meer. Punt.
Adem. Pauze. Voelen. Pauze. Erbij blijven. Het aankijken. Uit laten razen. Erbij blijven.
Hé?! Het is voorbij. Het is nu anders.
Nu gebeurt er iets in de woonkamer. Mijn jongste schaterlacht. De droger piept. Ik voel me moe. Ik ontdek ineens dat ik al opgestaan was, automatisch.
Zonder brandstof, dooft het vuur van emoties en stress vanzelf. Verzet is de brandstof. Onopmerkzaamheid de zuurstof, en stress de vonk.
Laat het maar gaan. Kijk het maar aan.
Zonder brandstof en zuurstof doven vonken weer uit.
Ook als het jaren duurt, zoals bij mij. Maar dat is een ander verhaal.
En dan nu: mindful stressen.
In een nieuwsbrief las ik ergens dat emoties maar anderhalve minuut aanhouden, uit zichzelf. Blijven ze langer hangen? Dan zouden er gedachtepatronen zijn die ze voeden.
In de praktijk zijn er natuurlijk meer redenen dat emoties of stress aanhouden. Een kindje dat niet kan stoppen met huilen. Het eten dat nog niet klaar is. Een contract dat volgende maand afloopt. Geldzorgen. Ziekte. Verlies. Allemaal zaken waar je geen controle over hebt.
Maar je kan wel meer leunen op de opmerkzaamheid. En op vriendelijke welwillende aandacht voor wat je beleeft. Op het weten dat er een deel van je onaangetast blijft: de troost van ons pure bewustzijn.
Mindful stressen dus. Met dat heerlijke onpartijdige bewustzijn. Met het vertrouwen dat met opmerkzaamheid vanzelf inzicht komt, vroeger of later. Met het voelen, en dat het OK is zoals het is. En dat het OK is als het niet OK is. Want zo is het nu eenmaal. Op dit moment.
Hoe meer ik kijk naar mijn geest, aandacht geef aan mijn aandacht, mijn gestresste zelf kan zien met compassie, mijn weerstanden vriendelijk onderzoek, hoe liever, zachter, milder en gelukkiger ik word.
Strengheid is niet een onderdeel van bewustzijn zelf. Oordeel hoort niet bij opmerkzaamheid. Verzet is lief bedoeld, maar we hebben het veel minder nodig dan we denken.
Ik weet niet wat het voor jou zal doen. Mindful stressen.
Voor mij raakt mindful stressen de essentie van ‘zo zijn’, de essentie van het leven.
Door mindful te stressen leer ik om mee te bewegen met de ups en downs van het leven, en door open durven te staan bij moeilijkheden, kan ik steeds meer openstaan voor de prachtige heerlijke mooie momenten. Zonder weerstand, volop genietend.
En hoe is dat bij jou?